• نوار عصب و عضله

نوار عصب چیست؟

نوارعصب و عضله (طب الکترودیاگنوز) یک اقدام پزشکی است که در تکمیل معاینه بالینی انجام و اغلب به منظور تایید تشخیص بکار میرود. پزشک معالج بعد از گرفتن شرح حال و انجام معاینه بالینی ممکن است برای مراجع درخواست نوارعصب و عضله (استفاده از الکترودیاگنوزیس) را بنماید.همانطور که اشاره شد تست عصب در اکثریت قریب به اتفاق موارد جهت تشخیص (و نه درمان) بیماری ها استفاده می شود، هرچند گاهی ممکن است در جهت کمک به اقدامات درمانی بکار گرفته شود که در ادامه به این موضوع اشاره خواهد شد.
foot Electrodiagnostic aids - نوارعصب و عضله از پا - نوار عصب

سوال های رایج

برخلاف بسیاری از اقدامات پاراکلینیک و آزمایشگاهی که ممکن است توسط کارشناسان محترم قابل انجام باشد، نوارعصب لازم است توسط شخص پزشک انجام گردد. لازم به توضیح است تخصصی با عنوان متخصص نوار عصب و عضله در پزشکی وجود ندارد اما دو گروه از متخصصین این خدمت را به مراجعین ارائه مینمایند شامل:
1- متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی: پزشکانی هستند که بعد از اتمام دوره دکتری عمومی دوره دستیاری رشته موسوم به فیزیاتری را در یکی از مراکز دانشگاهی شامل علوم پزشکی شهید بهشتی، ایران یا دانشگاه ارتش درتهران، شیراز، اصفهان یا تبریز به پایان رسانده اند. در بین دانشگاه های بزرگ هنوز دوره رزیدنتی این رشته در مشهد راه اندازی نشده است.
2- متخصصین بیماریهای مغز و اعصاب: پزشکانی هستند که دوره تخصصی مربوط به بیماریهای مغزواعصاب (نورولوژی) را سپری کرده اند.

هرچند کیفیت دستگاه در مراکز مختلف متفاوت است اما نتیجه تست بیش از همه وابسته به فرد انجام دهنده خدمت است. توجه داشته باشید ضرب المثل “هرچقدر پول بدهی، همانقدر آش میخوری” در اینجا صادق نیست. در کشور ما تعرفه خدمات پزشکی در درمانگاه ها و بیمارستانهای دولتی کاملا مشخص بوده و تخلف ناپذیراست. چه بسا مراکز آموزشی و دانشگاهی که خدماتی دقیق تر و با کیفیت تر از مراکز خصوصی ارائه میدهند. چنانچه پزشک معالجتان شما را به مرکز خاصی ارجاع داده است احتمالا دلیلش اعتماد بیشتر به پزشکان آن مرکز بوده است که میتوانید از ایشان در این خصوص سوال کنید.

خیر، جهت تست نوارعصب و عضله ناشتا بودن ضرورتی ندارد. حتی بهتر است قبل از مراجعه مقداری غذای سبک میل کرده باشید.

همانطور که ذکر شد، شکل معمول نوارعصب شامل دو قسمت مطالعه هدایت عصب (NCS) و الکترومیوگرافی (EMG) میباشد. در قسمت اول، اعصاب محیطی با تحریکات الکتریکی ضعیف مورد مطالعه قرار میگیرند که ممکن است در مراجعین حساستر کمی نامطلوب باشد. در قسمت دوم و جهت انجام الکترومیوگرافی (نوارعضله) لازم است تعدادی سوزن مخصوص به عضلات منتخب اندام مورد آزمایش وارد شود که طبیعتا دردناک خواهد بود، لیکن بسیار دیده میشود که در خصوص میزان درد اغراق میشود. کم نیستند مراجعینی که بر اساس شنیده ها و با ترس زیاد به خصوص در مرجعه اول مراجعه مینمایند

یکی از کاربردهای نوارعضله تشخیص درگیری های ریشه اعصاب ناشی از فشار دیسک های ستون فقرات (گردن یا کمر) می باشد. از آنجا که ام آرآی (MRI) هم در تشخیص مشکلات دیسک جایگاه کلیدی دارد و در عین حال روشی بدون درد می باشد، بسیاری از مراجعین سوال می کنند که آیا با وجود انجام ام آر آی بازهم نیازی به انجام تست عصب هست؟ در پاسخ باید گفت MRI بیشتر آناتومی را نشان می دهد و نوارعصب اغلب با فیزیولوژی مرتبط است حتی بعضا پزشکان محترم از مراکز نوارعصب با عنوان کلینیک الکتروفیزیولوژی یاد می کنند. در اینجا با مثالی مطلب را توضیح می دهم:

فرض کنید تصاویری از ساختمانی را به شما بدهند و سپس از شما سوالات زیر را بپرسند؟

  • نمای ساختمان چگونه است؟ (سنگ، آجر یا…) (آناتومی)
  • دمای ساختمان چگونه است؟ (گرما و سرما) (فیزیولوژی)

شما به سوال اول به راحتی پاسخ می دهید اما سوال دوم را نه. اطلاعاتی که MRI و نوارعصب می دهند نیز همین گونه است و لذا جایگزینی برای هم نمی باشند.

زیاد در خصوص شرایط انجام نوار عصب به خصوص وضعیت ناشتا بودن سوال میگردد. همانطور که در سوال قبل ذکر شد، جهت انجام نوارعصب نیاز به ناشتایی نیست.

برای انجام مراحل مختلف نوار عصب لازم است رابط های دستگاه اعم از رکوردر، استیمولاتور (تحریک کننده الکتریکی اعصاب محیطی)، گراند و سوزن الکترومیوگرافی بطور مستقیم روی پوست بیمار قرار گیرند. انجام نوارعصب از روی لباس مقدور نمیباشد. بنابراین حتما به مراجعین به خصوص بانوان توصیه می شود در هنگام مراجعه لباس های راحت و گشاد بر تن داشته باشند.

با توجه به اینکه عمده پاسخ عصبی توسط دستگاه از طریق پوست دریافت، تقویت و آنالیز می شود بنابراین تمیز بودن پوست به انجام بهتر تست کمک میکند. لذا خوبست مراجعین محترم پیش از مراجعه به کلینیک نوار عصب استحمام نمایند. این مطلب به خصوص در انجام پتانسیل های برانگیخته اهمیت بیشتری دارد.

نکته مهم دیگر اینست که دما  با سرعت هدایت عصبی رابطه تنگاتنگی دارد و سرد بودن عضو میتواند سرعت اعصاب را کاهش داده باعث بروز خطای تشخیصی گردد. لذا توصیه می شود مراجعین محترم در روزهای سرد سال از دستکش و جوراب ضخیم استفاده کنند.

یکی از نگرانی های بسیاری از بیماران یا همراهیان آنان خطرات احتمالی انجام نوارعصب در زمان بارداری است. بسیار شنیده ایم که انجام برخی آزمایشات و اقدامات تصویربرداری مانند رادیوگرافی و سی تی اسکن در زمان بارداری می تواند صدمات جبران ناپذیری برای مادر یا جنین داشته باشد. اما این مساله در مورد نوار عصب و عضله صادق نیست. باید گفت تا کنون هیچ عارضه ثابت شده ای به دنبال انجام نوارعصب در زمان بارداری شناخته نشده است. لذا مادران باردار نگران حضور در کلینیک نوارعصب به عنوان همراه بیمار یا حتی انجام نوارعصب نباشند.

همانطور که ذکر شد در قسمت نوار عضله لازم است بیمار عضله مورد آزمایش را حرکت دهد و چنانچه بیمار به هردلیل مانند اختلال هوشیاری نتواند عضله را حرکت دهد بخش مهمی از اطلاعات لازم حاصل نمی شود.

بله. به لحاظ تکنیکی انجام نوارعصب در کودکان به خصوص در کودکانی که همکاری لازم را با انجام دهنده تست داشته باشند مقدور است. لیکن لازم است با کودک ارتباط مناسب برقرار شود و به خصوص والدین کودک در این خصوص توجیه شده باشند. سرعت عمل و دقت پزشک انجام دهنده نیز در این خصوص اهمیت بالایی دارد. برخی والدین تقاضای انجام بیهوشی جهت انجام تست را دارند. ذکر این نکته ضروری است که عمده ناراحتی الکترودیاگنوز مربوط به زمان الکترومیوگرافی است که طی آن سوزن مخصوص وارد عضلات مورد آزمایش شده و باید عضله مورد آزمایش قادر به حرکت باشد. لذا انجام الکترومیوگرافی در زمان بیهوشی (عضلات شل هستند) کم ارزش است.

شواهدی وجود دارد که استفاده از برخی داروهای موضعی را قبل از انجام مداخلات مشابه نشان می دهد. اما اغلب زمانبر بوده و کارآیی کلینیکی محدودی دارد. انجام بی حسی تزریقی نیز عملی نیست، زیرا به ازای هربار ورود سوزن الکترومیوگرافی، یک بار هم باید سوزن حاوی مواد بی حسی وارد شود و عملا کمکی به بیمار نمی کند.

خیر. نوارعصب عمدتا به بررسی اعصاب محیطی می پردازد و باید شخصا توسط پزشک انجام گردد. لیکن نوارمغز به بررسی عملکرد مغز (سیستم اعصاب مرکزی) پرداخته و ممکن است توسط تکنسین و بانظارت پزشک متخصص انجام پذیرد.

پتانسیل برانگیخته بینایی (VEP) را اغلب در جامعه با عنوان نوارچشم می شناسند. این روش به بررسی مسیر بینایی از شبکیه چشم تا قشرمغز میپردازد و به خصوص در کسانی که دچار اختلال دید ناشی از التهاب عصب بینایی شده اند به کار می رود. جهت انجام تست محیط تاریک ضروری است و خوشبختانه انجام این تست غیردردناک است.

در پاسخ به این سوال یادآوری میشود که انواع مختلفی از اقدامات در طب الکترودیاگنوز انجام میشود شامل نوارعصب و عضله، تست تحریک مکرر و پتانسیل های برانگیخته. آنچه که بیشتر برای بیماران درخواست میگردد نوارعصب و عضله است. الکترومیوگرافی که قسمت نوارعضله تست فوق میباشد که به دوصورت استفاده از الکترود سطحی و یا الکترود عمقی قابل انجام است. استفاده از الکترود پوستی بیشتر جنبه تحقیقاتی داشته و غیر دقیق است. بررسی دقیق وضعیت عضلات نیازمند استفاده از الکترود عمقی است و لذا باید از سوزن مخصوص استفاده شود. برخی از بیماران ذکر میکنند که در نوبت قبلی مراجعه از سوزن استفاده نشده است. در پاسخ باید تاکید نمود انجام الکترومیوگرافی بدون استفاده از سوزن در شرایط فعلی عملی نیست.

وقت نوار عصب و عضله

جهت گرفتن وقت نوار عصب و عضله با آقای دکتر امین اظهری روی دکمه زیر کلیک بفرمایید

رزرو نوبت

شامل چه اقداماتی است؟

تست الکترودیاگنوز معمول که عمدتا با نام نوارعصب و عضله شناخته میشود شامل 2 قسمت اصلی است: مطالعه هدایت عصبی (Nerve conduction study)  و الکترومیوگرافی (EMG). Electrodiagnostic - نوارعصب و عضله - نوار عصب - 01قسمت اول شامل بررسی تاخیر و سرعت هدایت اعصاب اعم از حسی و حرکتی بوده و از طریق تحریک الکتریکی پوست و گرفتن پاسخ از عصب مربوطه انجام میگیرد. الکترومیوگرافی برای بررسی وضعیت عضلات انجام میگیرد و برای انجام آن برای انجام آن لازم است سوزن مخصوص در عضله مربوطه وارد شده و فعالیت الکتریکی آن توسط پزشک متخصص تجزیه و تحلیل گردد.

برای چه بیمارانی درخواست میشود؟

نوار عصب و عضله برای تایید تشخیص در بیماران دارای علایم زیر میتواند بکار رود:

  • پارستزی (گزگز، مورمور، بی حسی و خواب رفتگی) دست و پاNeck and Back Pain - درد گردن و پشت - 01
  • کمردرد: به خصوص اگر با انتشار به اندامهای تحتانی (سیاتیک) باشد
  • درد گردن: به خصوص اگر با انتشار به اندام فوقانی (بازو، ساعد و دست) همراه باشد.
  • ضعف عضلانی و کاهش توان حرکتی
  • درد و سنگینی پاها در حین راه رفتن
  • تاری دید
  • مواردی از تشنج به خصوص در کودکان

در تشخیص چه بیماریهایی میتواند بکار رود؟

نوارعصب و عضله در گروه های مختلفی از بیماریها (عمدتا سیستم اعصاب محیطی) میتواند کمک کننده باشد که مهمترین آنها عباتند از:

  • رادیکولوپاتی ها: اغلب با دردهای انتشاری از گردن به اندام فوقانی (دست) یا از کمر به اندام تحتانی (سیاتیک) خود را نشان میدهند. میتواند به علت فشار بر دیسک ها در ستون فقرات گردنی یا کمری و یا به علت تغییرات آرتروزی در ستون فقرات ایجاد شوند.nervous system central - سیستم اعصاب مرکزی
  • پلی نوروپاتی ها: درگیری منتشر یا متعدد اعصاب بدن را گویند. بیماریهای زیادی که برخی مادرزادی و بسیاری نیز اکتسابی هستند میتوانند باعث بروز پلی نوروپاتی و علایم آن گردند شامل دیابت، نارسایی کلیه، بیماریهای تیروئید، مسمومیت با سرب، برخی داروها به خصوص داروهای شیمی درمانی و ضد بیماری سل، بیماریهای عفونی (ایدز و HTLV1)، گیلن باره،شارکو ماری توث، بیماریهای کلاژن واسکولر از جمله آرتریت روماتوئید (روماتیسم) و لوپوس
  • گیرافتادگی اعصاب محیطی: مانند سندرم تونل کارپ (درگیری عصب مدین در مچ دست)، عصب اولنا در آرنج یا عصب پرونئال مشترک در اطراف زانو
  • میوپاتی ها: دوشن و بکر بیماریهای مشهور این خانواده هستند که اغلب با ضعف پیشرونده در پسربچه ها بروز میکنند.
  • بیماریهای نورون حرکتی: ALS (آمیوتروفیک لترال اسکلروزیس) در این خانواده است
  • مالتیپل اسکلروزیس (بیماری ام اس): بیماری سیستم اعصاب مرکزی محسوب میشود، اما بسته به علائم بیمار نوعی الکترودیاگنوز موسوم به پتانسیل برانگیخته شامل انواع بینایی، شنوایی یا حسی (VEP, ABR, SSEP) میتواند در آن کاربرد داشته باشد.

استفاده از نوارعصب وعضله در جهت کمک به فرایند درمان:

هرچند نوارعصب و عضله اساسا یک اقدام تشخیصی محسوب میشود لیکن در مواردی میتواند جهت کمک به اقدامات درمانی و توانبخشی نیز مورد استفاده قرار گیرد. برخی از این موارد به قرار زیر است:

  • یکی از مشکلات بیماران مغز و اعصاب به خصوص فلج مغزی و سکته مغزی سفتی و جمود عضلانی است که از آن در اصطلاح پزشکی به اسپاستیسیتی یاد میشود. این مشکل میتواند باعث ایجاد اختلال شدید در انجام کارهای روزانه به خصوص موارد مربوط به رعایت نظافت و بهداشت گردد. در مواردی لازم است که از تزریق داروهای ضداسپاسم مانند توکسین بوتولینوم (با نام های تجاری بوتاکس و دیسپورت) در عضلات درگیراستفاده شود. تزریق این داروها زمانی موثرتر خواهد بود که دقیقا در محل اتصال عصب به عضله که با عنوان موتورپوینت شناخته می شود، صورت گیرد. برای پیداکردن این نقطه از نوارعضله یا قسمت الکترومیوگرافی الکترودیاگنوز کمک گرفته می شود. برای این منظور سوزن الکترومیوگرافی در عضله مورد نظر وارد میشود. زمانی که سوزن مذبور به بهترین و موثرترین نقطه برای تزریق برسد، امواج خاصی زیر صفحه مانیتور ظاهر می شود که بر اساس آن تزریق داروهای ضداسپاسم انجام میگردد.
  • یکی از عوارض اعمال جراحی آسیب سیستم عصبی مرکزی یا اعصاب محیطی و یا شبکه های بازویی و لومبوساکرال است که به صورت ناخواسته اتفاق میفتد.intraoperative monitoring - مانیتور حین جراحی مشکلی که وجود دارد آن است که جراح یا باید به اعصاب محیطی نزدیک نشود که در این صورت احتمال موفقیت جراحی به خصوص در اعمال جراحی مربوط به برداشتن تومورها کاهش میابد و یا خطر آسیب عصبی را بپذیرد. برای حل این معضل دانشی به نام مانیتور حین جراحی (intraoperative monitoring) یا IOM وجود دارد که اساس آن استفاده از نوار عصب است. متخصص نوارعصب پشت مانیتور قرار میگیرد و در صورتی که شواهد الکترودیاگنوز نشان دهد جراح مربوطه دارد به عصب نزدیک میشود به ایشان هشدار می دهد. به طور خلاصه از الکترودیاگنوز جهت کاهش صدمات عصبی حین جراحی استفاده میگردد.

منابع:

  1. کتاب طب الکترودیاگنوز، نویسنده دانیل دومیترو
  2. انجمن طب الکترودیاگنوز و نوروماسکولر ایالات متحد آمریکا

آخرین تحقیقات نشان می دهد: