• پوکی استخوان

تعریف:

پوکی استخوان (استئوپروز) مرکب از دو کلمه استئو(Osteo) به معنی استخوان و پروز(porosis) به معنای حفره میباشد لذا معنای لفظی آن ایجاد حفره در استخوان می باشد. موسسه ملی سلامت (National Institute of Health) استئوپروز را اینگونه تعریف می کند: “پوکی استخوان یک بیماری اسکلتی است که با ایجاد اختلال در استحکام استخوان بروز می کند به گونه ای که فرد مستعد ابتلا به شکستگی استخوانی می گردد”

پوکی استخوان یک بیماری شایع، خاموش (بدون علامت)، قابل سنجش، درمان پذیر و البته بالقوه کشنده است.

پوکی استخوان: یک مشکل عمده نظام سلامت

پوکی استخوان یک مشکل عمده سیستم بهداشتی است. با پیر شدن تدریجی جوامع و افزایش جمعیت سالمند این بیماری هر روز ابعاد تازه ای به خود میگیرد. به آمار زیر توجه کنید:

  • در ایالات متحده آمریکا حدود 34 میلیون نفر کاهش تراکم استخوانی (استئوپنی) دارند. حدود 10 ملیون نفر نیز به پوکی استخوان آشکار(استئوپروز) مبتلا هستند.
  • تا 50% بانوان بعد از سن یائسگی از شکستگیهای مرتبط با پوکی استخوان رنج خواهند برد. حدود 30% زنانی که به سن 90 سالگی می رسند شکستگی هیپ (لگن) پیدا خواهند کرد.
  • 25% مردان بالاتر از 50 سال دچار شکستگی های مرتبط با پوکی استخوان میشوند.

انواع پوکی استخوان:

به طور کلی پوکی استخوان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم بندی می شود:

پوکی استخوان اولیه: خودش شامل انواع زیر است:

تیپ 1 (بعد از یائسگی)

تیپ2 (سالمندی)

ایدئوپایتک: که در کودکان و نوجوانان اتفاق میفتد و در دو جنس شیوع یکسانی دارد

پوکی استخوان ثانویه: در زمینه بیماریهای دیگر بروز می کند شامل موارد زیر

  • بیماریهای غدد و متابولیسم
    • کاهش استروژن (هورمون زنانه)
    • کمبود تستوسترون (هورمون مردانه)
    • هیپرکورتیزولیسم (افزایش کورتیزول خون) : از آن با عنوان سندرم کوشینگ نیز یاد میشود.
    • افزایش فعالیت غدد پاراتیروئید (هیپرپاراتیروئیدیسم)
    • افزایش فعالیت غده تیروئید (هیپرتیروئیدیسم)
  • مشکلات گوارشی و تغذیه
    • کمبود ویتامین دی (Vitamin D)
    • بی اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa)
    • بیماری سلیاک
    • سوء جذب
    • سیروز صفراوی اولیه (Primary Biliary Cirrhosis)
    • بیماری التهابی روده (Inflammatory Bowel Disease)
  • مصرف طولانی مدت برخی داروها
    • داروهای ضد تشنج
    • داروهای کورتیکوستروئیدی (کورتون ها)
  • برخی بیماریهای ژنتیکی
    • استئوژنزیس ایمپرفکتا
  • سایر وضعیت ها
    • بی تحرکی
    • بعد از پیوند اعضا
    • انفیلتراسیون مغزاستخوان در بیماریهای خونی مانند لنفوم، مالتیپل میلوما
    • بیماریهای بافت همبند مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس اریتماتو سیستمیک

فاکتورهای خطر

  • بیشترین ریسک
    • نژاد آسیایی یا قفقازی
    • جنس مونث
    • لاغر بودن و داشتن جثه ظریف
    • سن بالا
  • افزایش خطر
    • مصرف دخانیات (سیگار، قلیان)
    • سوء مصرف الکل و مشروبات الکلی
    • سابقه خانوادگی مثبت
    • کم تحرکی (نداشتن ورزش کافی در زندگی)
    • مصرف ناکافی مواد غذایی کلسیم دار

علایم بالینی

  • پوکی استخوان را قاتل خاموش می دانند زیرا در اغلب موارد به طور مخفی شروع شده و تا زمان بروز شکستگی تشخیص داده نمی شود.
  • علامت اصلی پوکی استخوان درد است که در زمان ایجاد شکستگی رخ می دهد.
  • اولین تظاهر بیماری در بیشتر موارد شکستگی است. از جمله مهم ترین شکستگی ها میتوان به شکستگی قسمت انتهایی استخوان رادیوس(زند اعلی) موسوم به شکستگی کالز، شکستگی گردن استخوان فمور (ران) و شکستگیهای ستون فقرات (مهره ها) اشاره کرد.
  • کلاپس مهره ها به عنوان هالمارک (علامت شاخص) پوکی استخوان شناخته شده که میتواند به کوتاهی قد بینجامد.

اقدامات تشخیصی

  • دانسیتومتری (تراکم سنجی): اقدام استاندارد تشخیص پوکی استخوان میباشد.
  • رادیوگرافی ساده:ارزش کمی در تشخیص پوکی استخوان دارد زیرا تا زمانی که استخوان حدود 40% تراکمش را از دست نداده باشد در عکس رادیولوژی ساده یافته ای دیده نمی شود.
  • اندازه گیری سطح ویتامین د در سرم (25-hydroxy vitamin D) : مفیدترین تست آزمایشگاهی تلقی میشود.
  • اندازه گیری میزان کلسیم، فسفر و آلکالان فسفاتاز خون: اغلب نرمال است.
  • بررسی هورمون محرک تیروئید (TSH)
  • بررسی میلوم مولتیپل: در نواحی استئوپوروتیک

انجام تست تراکم استخوان (BMD) برای چه کسانی توصیه میشود؟

  • تمام خانم های بالای 65 سال و آقایان بالاتر از 70 سال: حتی اگر ریسک فاکتور نداشته باشند
  • جمعیت بالغین چنانچه بعد از 50 سالگی دچار شکستگی شوند.
  • بزرگسالانی که داروهای کاهنده تراکم استخوان مصرف میکنند مانند کورتن یا به بیماریهای مستعد کننده پوکی استخوان مبتلا هستند مانند آرتریت روماتوئید (روماتیسم)
  • مردانی که سطح هورمون تستوسترون در آنها پایین است.
  • جهت پیگیری بیمارانی که بعلت پوکی استخوان تحت درمان بوده اند.

منبع: موسسه ملی پوکی استخوان 2013

تفسیر آزمایش تراکم سنجی

اندازه گیری تراکم استخوانی به روش دگزا (Dual energy X-ray absorptiometry) به عنوان استاندارد طلایی تشخیص پوکی استخوان شناخته می شود. در این روش تراکم استخوانی در ستون فقرات (مهره های کمری) و سر استخوان ران (فمور) سنجیده میشود. دو شاخص اصلی T score و Z score در این آزمایش گزارش میشود:

  • T score: بنا به تعریف عبارت است از میزان انحراف معیار تراکم استخوانی اندازه گیری شده با متوسط تراکم استخوانی مربوط به یک فرد بالغ 30 ساله. تفسیر مقادیر اندازه گیری شده به شرح زیر است:
    • تراکم استخوان طبیعی: ≥ 1-
    • کاهش دانسیته استخوانی: زمانی که T score بین 1- تا 2.5- باشد
    • پوکی استخوان: ≤5-
    • پوکی استخوان شدید: T score کمتر از 2.5- همراه با ایجاد شکستگی
  • Z score: عبارت است از مز میزان انحراف معیار دانسیته استخوانی اندازه گیری شده با میانگین دانسیته استخوانی متعلق به یک فرد بزرگسال با سن و جنس مشابه. این آیتم عمدتا در بیماران زیر 50 سال، اطفال، زنان قبل از یائسگی و مردان جوان بکار میرود. پارامتر Z score چنانچه کمتر از 2- باشد بیانگر احتمال وجود علت زمینه ای پوکی استخوان بوده لذا پزشک معالج لازم است از این نظر بیمار رابررسی کند.

پیشگیری و درمان:

اقدامات غیردارویی:

  • تغذیه کافی: شاخص توده بدنی یا BMI باید بالاتر از 18 باشد. لاغری مفرط خطر پوکی استخوان را افزایش می دهد.
  • اصلاح شیوه زندگی: باید استعمال هرگونه مواد دخانی ( توتون، تنباکو) قطع شده مصرف کافئین و الکل محدود شود.
  • محافظت کننده های مفصل لگن: میتواند در سالمندان پرخطر مفید باشد لیکن تمایل به استفاده از ان چندان زیاد نیست.
  • مصرف میزان کافی کلسیم در رژیم غذایی [show_more more=”ShowMore” less=”ShowLess” color=#4fafb9] [/show_more]
  • ویتامین دی / نورآفتاب [show_more more=”ShowMore” less=”ShowLess” color=#4fafb9] [/show_more]
  • ورزش [show_more more=”ShowMore” less=”ShowLess” color=#4fafb9] [/show_more]
  • پیشگیری از سقوط [show_more more=”ShowMore” less=”ShowLess” color=#4fafb9] [/show_more]

دارودرمانی:

  • عوامل ضد جذب استخوانی

    • درمان جایگزینی هورمون استروژن (ERT/HRT)

    • تنظیم کننده های انتخابی گیرنده استروژن (SERMs)

      • رالوکسیفن (Raloxifene)

    • بیس فسفونات ها

      • آلندرونیت (Alendronate)
      • ریزدرونیت (Risedronate)
      • ایباندرونیت (Ibandronate)
      • اسید زولدرونیک (Zoledronic Acid)
    • دنوسوماب (Denosumab)

  • عوامل آنابولیک (سازنده استخوان)

    • تتراپاراتاید (هورمون پاروتید)

  • درمانهای نوین

    • عوامل ضدجذب جدید

      • استئوپروتژرین (Osteoprotegerin)
      • مهارکننده کاتپسین کا Odanacatib
      • SERMs های نسل جدید

    • داروهای آنابولیک جدید

      • آنتی بادی های ضد اسکلروستین
      • روموسوزوماب (Romosozumab)
      • بلوسوزوماب (Blosozumab)
    • اشکال جدید پاراتورمون

پایش درمان

2 سال بعد از شروع درمان لازم است میزان بهبودی تراکم استخوان مجددا ارزیابی شود. همچنین چنانچه رژیم درمانی بیمار به هردلیل تغییرات فاحشی داشته باشد (این وضعیت اغلب در مراجعین پرخطر اتفاق میفتد) انجام تست تراکم استخوانی 1-2 سال بعد ضروری است.

آخرین تحقیقات نشان می دهد:

  • روموسوزوماب در پیشگیری از شکستگی موثرتر از آلندرونات میباشد. (جزئیات)
  • کودکان و نوجوانانی که به طور مرتب ورزش می کنند، در دوران سالمندی خطر ابتلا به پوکی استخوان کمتری دارند. (جزئیات)
  • تغذیه ممکن است مفیدتر از ورزش در پیشگیری از پوکی استخوان باشد. (جزئیات)
  • مصرف بیش از حد ویتامین A ممکن است به استخوان ها آسیب برساند. (جزئیات)

سوال های رایج